open monumentendag in het Atoomdorp

de lagune nabij het clubhuis met zwemgelegenheid

Gisteren namen we deel aan de twintigste editie van de Open Monumentendag die dit jaar in het teken stond van de 20ste eeuw. Wij kozen voor de kennismaking met "het atoomdorp", de woonwijk van het SCK en VITO te Mol. Het 'atoomdorp' is ontworpen door de architecten Wybauw en Thiran en is een belangrijke realisatie uit de post-WOII-periode. Bovendien kwam de wijk recent nog in het nieuws want "afbraak dreigt". Hier wou ik wel het fijne van weten.

het clubhuis heeft een mooi uitzicht op de lagune

Met een vijftigtal deelnemers (2X) werd de rondleiding ingezet aan het clubhuis dat ondermeer een restaurant, een bar en kamers herbergt. Meteen werd duidelijk dat de architecten kozen voor eenvoud. De basisbouwmaterialen zijn beton en baksteen. Veel glas zorgt voor maximaal licht en voeling met de omliggende natuur. Want ook dat is opvallend: het atoomdorp of "de residentie" is erg groen (eigen noot: toch bovengronds). Volgens de uitstekende gids, een gewezen bewoonster n.b., wordt ook hier meer en meer de voorkeur gegeven aan inlandse bomen en struiken.

De studio's van de wijk doen denken aan Le Corbusier

Het mooiste gebouw van de wijk vond ik de studio's (zie foto). Het gebouw, dat eigendom is van het SCK, deed me meteen denken aan de bouwstijl van Le Corbusier en de gids beaamde dat. Ook hier wordt gebruikgemaakt van beton als dragende structuur en bakstenen en triplex als buitengevel. Maar ook de dormitory's, de watertoren en de sportinfrastructuur (nuclea) spraken me aan.

"De bouw van dit uitzonderlijke complex van woningen, socio-culturele infrastructuur en bovenal technische gebouwen luidde voor onze provincie en het hele land het begin van het Atoomtijdperk in. In 1954 kreeg de jonge architect Jacques Wybauw de opdracht om het complex van het Studiecentrum voor Kernenergie te ontwerpen. Op architecturaal vlak is dit een bijzondere realisatie die in tal van gerenommeerde binnen- en buitenlandse architectuurtijdschriften uitvoerig aan bod kwam en diverse prijzen wegkaapte."

familiaal complex, eigendom van VITO

Het gekke aan het atoomdorp is dat het architecturaal duidelijk één mooi geheel vormt maar dat het deels eigendom is van het federale SCK en deels van het Vlaamse VITO. Ja, ook hier speelt de federalisering van ons landje zijn rol. De zowat 150 à 200 gezinnen hebben nooit de kans gekregen om eigenaar te worden van hun woningen. Wanneer de eigenaars dan verzuimen om hun gebouwen degelijk te onderhouden dan komt aftakeling om de hoek loeren. Dramatisch is de toestand nog blijlange niet maar het wordt toch tijd dat deze gebouwen naar waarde worden geschat en een grondige onderhoudsbeurt krijgen.

"De jaren ’50 barstten van economisch optimisme, in de provincie werd verwoed gebouwd. Dat er toen ook kwaliteitsvolle moderne realisaties werden opgetrokken lijkt logisch, maar toch is het voor velen vandaag vaak moeilijk om het architecturale en historische belang van enkele van deze realisaties naar waarde te schatten. De architectuur van de jaren ’50 ondergaat wat de art-nouveau nog niet zo lang geleden te beurt viel: geringschatting, meewarige commentaar en tenslotte verwaarlozing en sloop."

de zwarte band als teken van protest

Half juni van dit jaar deelde het VITO per brief aan de bewoners van de appartementen (4 blokken, totaal 78 appartementen) mee dat het instituut de verhuring eind 2012 wil beëindigen. Geruchten in die zin, ondermeer in de pers, circuleerden al sedert een 2-tal maanden. De bewoners richtten een comité op dat "het atoomdorp" van de sloop wil redden. Met enkele borden "blijf van mijn wijk" en zwarte protestbanden aan de straatlichten maken ze hun ongenoegen duidelijk. Ook in de pers uitten ze hun protest.

complex voor families, omringd door mooie natuur

Op termijn dreigt de teloorgang voor de woonwijken van “Atoomdorp”. Het VITO (Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek, opgericht in 1991) wil blijkbaar van de gebouwen af. Het onderhoud zou te duur zijn en er staan uitbreidingen voor de deur. En dat vind ik toch een vreemde vaststelling. Bestaat er een mooier visitekaart voor een instelling die zich bezighoudt met leefmilieu en materialen dan deze residentie? Met een beetje fantasie wordt deze wijk toch perfect geïntegreerd binnen de onderzoeksdomeinen van het VITO. Wat vooruitstrevend was in de jaren '50 -en dat waren de gebouwen van Wybauw vast en zeker!- kan mooi gepositioneerd worden naast de nieuwe producten van duurzame ontwikkeling. Bovendien kan het vele groen nog vele hedendaagse architecten en urbanisten inspireren. Mensen hebben niet alleen een dak en muren nodig maar ook fauna en flora. De atoomwijk laat zien hoe het kan.

protest tegen de sloop van het atoomdorp

“Atoomdorp” mag geen vaag begrip worden dat slechts enkele specialisten nog hebben gekend, maar moet blijvend een toekomst kennen als de grootste, merkwaardigste en waardevolste architecturale realisatie uit het Belgische atoomtijdperk."

Interessant om weten: naar aanleiding van de Open Monumentendag van 14 september verscheen er De Erfgoedgids 'het Atoomdorp Mol'. Deze reeks is een initiatief van de Dienst Erfgoed van het provinciebestuur Antwerpen, in samenwerking met Openbaar Kunstbezit Vlaanderen. Het Mols nummer kost 10 euro en is verkrijgbaar bij het provinciebestuur Antwerpen, Openbaar Kunstbezit Vlaanderen of in de boekhandel. (96 pagina’s, ca. 90 afbeeldingen.)