Openmonumentendag, de parels van Diest

Diest ligt op iets meer dan 10 km van mijn deur. Al meer dan eens heb ik op mijn blog de loftrompet gestoken over deze bijzondere stad aan de Demer. Ondanks mijn vele ontdekkingstochten langs de talrijke Diestse monumenten die ik al ondernam, kwam de Openmonumentendag van vorige zondag als een geschenk uit de hemel. Eindelijk was ik in de mogelijkheid om Fort Leopold en de citadel te bezoeken. Uitzonderlijk werden deze kroonjuwelen van vestingstad Diest voor het publiek opengesteld.

deel van de Schaffense poort

Samen met Ieper is Diest zowat de enige Vlaamse stad waar fortificaties het stadsbeeld zo indrukwekkend hebben bepaald. Naast het fort Leopold in de Lazarijberg en de Citadel in de Allerheiligenberg was Diest ooit helemaal omwald en beschermd met grachten en weilanden die moedwillig blank konden worden gezet. De oorsprong ervan gaat niet zo ver in de geschiedenis terug. België werd onafhankelijk in 1830 en onze koning Leopold I zijn eedaflegging was nog niet koud geworden of de Hollanders ondernamen reeds een poging om België terug in handen te krijgen. Zij slaagden erin om onverwachts via de Kempen tot voorbij Diest te komen maar met behulp van de Fransen werden ze terug weggejaagd.

de toegang tot Fort Leopold

Door deze gebeurtenis werd het plan opgezet om van Diest een vestingstad te maken. Alle wegen vanuit het Noorden (Holland) naar het centrum van het land passeerden immers Diest. In 1837 werd begonnen met de 'kernvesting' Diest -een dubbele omwalling met grachten rondom Diest met versterkte toegangspoorten-, in 1841 startten de werkzaamheden aan het Fort Leopold en 5 jaar later werd ook met de citadel begonnen. Op 16 jaar tijd werd dit immens werk voltooid. Een huzarenstuk, militair-strategisch doordacht en uitgevoerd  in meesterlijk metselwerk. De hoeveelheid bakstenen die hiervoor over de Demer vanuit de Rupelstreek werd aangevoerd, lijkt mij ontelbaar maar moet zich ergens in de buurt van oneindig situeren.

Helaas schiet van de kernvesting niet veel meer over. Stadsuitbreiding, nieuwe wegen, het dumpen van afval in de grachten en het gebrek aan monumentenzorg - en liefdeloosheid voor de eigen stad- zijn er de oorzaak van dat de meeste wallen, grachten en stadspoorten vernield werden. Gelukkig is er nog de schitterende Schaffense poort die, niettegenstaande dringende conserveringswerken zich opdringen, bezoekers niet onberoerd kan laten. Ook de vlakbij gelegen sluisspoort, waar ooit de Demer de stad invloeide, illustreert het vakmanschap van de metsers van die tijd en de vindingrijkheid van de ontwerpers.

Fort Leopold: mooier dan een sprookjeskasteel

Op het fort Leopold, vlakbij het Diestse treinstation, ben ik meteen verliefd geworden, al van bij de eerste aanblik. Moest ik er het geld voor hebben, ik zou het zo kopen. Al mijn interessegebieden komen hier samen: architectuur en metselwerk, militaire geschiedenis en de wilde natuur. Wat je hier ziet is -gek genoeg voor een bouwsel uit de 19de eeuw- erg gelijkend met hoe ik het wonen in de toekomst op de tekentafel zou schetsen. Het fort is volledig ingebed in de natuur, van op de straat merk je er gewoonweg niets van. 

Op het dak groeien gras, wilde bloemen en struiken. Klimop en wilde wingerd kruipen langs de gevels richting zon. De groendaken die tegenwoordig aangeprezen worden omwille van hun isolerende werking en het insectenvriendelijk karakter ervan, werden hier,160 jaar geleden, reeds gerealiseerd. De combinatie van de rode gebakken kleistenen (cultuur) en het levende groen in alle variëteiten (natuur) spreekt me immens aan. De vergelijking met mijn adoratie voor het Weense Hundertwasserhuis is evident. Hopelijk beseft ook de eigenaar, het ministerie van landsverdediging, dat daar in Diest een parel blinkt die gekoesterd en beschermd moet worden.

de Citadel van Diest

Die schoonheid kan je ook ervaren in de vijfhoekige citadel van Diest. Dit militair bouwwerk aan de Leuvense poort herbergde tot voor kort nog de paracommando's van Diest en in de tweede wereldoorlog werd het ingepalmd door de nazi's.Tegenwoordig staat deze kazerne, ook gekend als het kwartier luitenant Limbosch, leeg en wordt er hard nagedacht over welke bestemming er in de toekomst best aan gegeven wordt.  Het zal je niet verbazen dat ik hoop dat de citadel als historisch- en natuurmonument in ere én vooral toegankelijk wordt gehouden. 

Volgens mij is het echt niet nodig om de site te heractiveren (universiteitsafdeling, asielcentrum of wat dan ook) en schuilt er voldoende schoonheid en aantrekkingskracht in de citadel om er een succesvolle toeristische trekpleister van te maken. Hier en daar zou ik wat late en mijns inziens storende toevoegingen verwijderen, ook het museum verdient een financiële input en de natuurontwikkeling op en rondom de citadel moet zeker behouden blijven. Architecten, natuurliefhebbers, historici, soldaten, ... ze kunnen er allemaal hun vingers aflikken.

een prachtige symbiose tussen architectuur en natuurontwikkeling

Met het fort Leopold, de citadel en de restanten van de stadsomwalling heeft Diest een uniek relict op zijn grondgebied. In het verleden werd er voor gekozen om te vernielen en te dempen. Mag ik hier een oproep doen om het vanaf nu beter te doen? Bewaar deze 'parels van Diest' en voorkom te alle prijze dat vestingstad Diest alleen nog maar te bewonderen valt op postkaarten of foto's op zonderlinge blogs.